Trong lịch sử hình thành và phát triển của vùng đất Hội An, lễ hội từ lâu đã trở thành sinh hoạt văn hóa, tôn giáo, nghệ thuật của cộng đồng. Trải qua nhiều thời kỳ tiến triển, sàng lọc, tích hợp, sinh hoạt lễ hội đã trở thành truyền thống của cư dân Hội An. Truyền thống tốt đẹp này không hề gián đoạn trong tâm thức cộng đồng qua nhiều giai đoạn lịch sử.

Lễ hội ở Hội An diễn ra quanh năm, bắt đầu từ lễ hội chuyển mùa - Tết Nguyên Đán. Đây là lễ hội mang tính đặc thù của cư dân nông nghiệp trồng lúa nước. Đây là “thời điểm mạnh” của sinh hoạt cộng đồng. Hầu hết các điểm thờ tự tôn giáo – tín ngưỡng, người dân đều đắm mình vào một “không gian thiêng trong khoảnh khắc thời gian thiêng”. Tại các gia đình, nhà thờ họ, các đình, lăng, miếu, chùa, hội quán…đều có lệ cúng suốt 3 ngày Tết. Các gia đình đều có lễ cúng ông Táo (đêm 23 tháng Chạp) cúng đất (đêm giao thừa). Các di tích thờ tự cộng đồng có lễ dựng nêu. Các làng xã ngoại thành, các phường nội thành đều có trò diễn, trò chơi : hát sắc bùa, chơi thai đề, hô bài chòi, chơi du tiên, hội đua thuyền, chiếu hát bội, hát hò khoan đối đáp, chơi cờ tướng, thả thơ…

Sau Tết Nguyên Đán, lễ hội diễn ra quanh năm ở các di tích thờ tự tín ngưỡng - tôn giáo như lễ hội Nguyên Tiêu của cộng đồng người Hoa ở các hội quán, cúng giỗ Tiền hiền và sinh hoạt vui chơi của đồng hương các bang; lễ cúng cầu bông, giỗ tổ nghề Mộc, giỗ tổ nghề Gốm, lễ cúng kỳ yên (cầu an) ở các đình làng, miếu xóm; ở các chùa lớn có lễ thiên quan tích phúc (còn gọi là Lễ Thượng Nguyên) cầu trời ban phước lành; lễ tống Long Chu đầu năm.

Sang tháng hai, lễ hội Lục tánh Vương gia ở hội quán Phúc Kiến, cầu ngư ở các lăng Ông…

Tháng ba, có Tết Hàn Thực (mùng 3 tháng 3 âm lịch), Tết Thanh Minh, các tộc họ tổ chức tảo mộ và cúng tộc ( 10 đến 15 tháng 3 âm lịch); giỗ Tổ nghề Yến (10/3 âm lịch); Lễ Vía Thiên Hậu Thánh Mẫu ( 23/3 âm lịch).

Tháng tư, vào ngày rằm có lễ hội Phật Đản ở các chùa và ở các gia đình theo đạo Phật.

Tháng năm, có Tết Đoan Ngọ, cúng sông, cúng đất, cúng cô hồn ( Mùng 5 tháng 5) khắp cả Thành phố.

“Mùng Năm, ngày Tết” – là dịp Tết xum họp lần thứ hai trong năm của các gia đình.

Tháng sáu, có lễ hội Hội quán Hải Nam (15/6 âm lịch); lễ Vía Quan Thánh đế quân (24/6 âm lịch), đây là các lễ hội khá quy mô ở Chùa Ông và Hội quán Quảng Triệu.

Tháng bảy, có Tết Trung Nguyên (15/7 âm lịch) cũng đồng thời là Lễ Vu Lan, lễ Địa quan xá tội vong nhân ở các chùa Phật và một số miếu Ngũ Hành ở các làng.

Tháng tám, có Lễ hội Trung Thu (15/8 âm lịch) là lễ cúng trăng ở các gia đình và cũng là dịp tổ chức hội rước đèn, rước cộ, phá cỗ dành cho trẻ em.

Tháng chín, có Tết Trùng Cửu (mùng 9/9 âm lịch) cúng tổ tiên, ông bà.

Tháng mười, có lễ Thuỷ Quan giải ách (15/10 âm lịch). Chùa Vạn Đức làm đại lễ giỗ tổ sư Minh Lượng ( 28/10 âm lịch).

Tháng mười một, lễ cúng Minh Hải tổ sư phái thiền Lâm Tế Chúc Thánh (7/11 âm lịch) ở chùa Chúc Thánh, lễ giỗ tổ sư Minh Giác (10/11 âm lịch) ở chùa Phước Lâm.

Tháng chạp, có lễ tổ nghề may (12 tháng chạp), các đình làng làm lễ lạp tiết (Mùng hai tháng chạp) cáo yết thần linh, sau đó trở lại chu kỳ Tết Nguyên Đán, cúng ông Táo ( 23 Tháng chạp) về lễ tất niên ( hết một năm ở các gia đình).

Tìm hiểu về sinh hoạt lễ hội cổ truyền ở Hội An, tính chất nổi trội có thể nhận diện ngay đó là phần lớn các lễ hội đều in đậm màu sắc phồn thực của cư dân nông nghiệp trồng lúa nước, hoa mầu và cư dân làm nghề cá ở sông, biển. Các lễ hội loại này thường liên quan đến “nước” vì thế các nhà nghiên cứu đã gọi là “Lễ hội nước”: lễ tang cá Ông, lễ hội cầu mưa, lễ kỳ yên, lễ tống Long Chu, lễ cúng Thần Nông, lễ Cầu Bông…Cả đến các lễ hội tôn giáo như bộ ba lễ hội Tam Nguyên của đạo Phật : Thượng Nguyên (Nguyên Tiêu), Trung Nguyên ( lễ Vu Lan), Hạ Nguyên ( Thuỷ quan giải ách- “Rằm tháng 10 người người đều cúng” đều liên quan đến lễ cúng trăng, mừng trăng tròn, “cầu mưa thuận” để tránh ngập úng, lũ lụt vào dịp Tết Trung Nguyên, mừng cơm mới, cứu vớt những vong hồn bị chết nước vào dịp rằm tháng mười- Tết Hạ Nguyên). Các lễ hội có tính chất ngoại sinh như Vía Thiên Hậu Thánh Mẫu, Vía Quan Công, Vía Bắc Đế Trấn Vũ…cũng chịu sự chi phối của ước vọng “nhân khang, vật thịnh”, “buôn mau bán được”, “tài lộc dồi dào”, “của cải như non, bạc tiền như nước”…Như vậy có thể khẳng định lễ hội ở Hội An đậm đà màu sắc tín ngưỡng dân gian giai đoạn tiền nông nghiệp và nông nghiệp. Các yếu tố phát sinh qua tiếp biến, giao hòa đều có xu hướng “dân gian hóa” mạnh mẽ và ngược lại các yếu tố ngoại sinh cũng phải “dung hợp, tích hợp” với xu hướng này để tồn tại và diễn biến trong không gian và thời gian.