Tết Nguyên đán là thời điểm kết thúc một năm cũ, mở đầu một năm mới theo âm lịch, là ngày hội lớn của một chu kỳ vận hành vũ trụ, phản ánh tinh thần hòa điệu giữa con người với thiên nhiên (Đất - Trời - Sinh vật) mang một giá trị nhân văn sâu sắc. Tết là từ “tiết” trong “thời tiết” nói trại ra. Chữ “Nguyên” có nghĩa là bắt đầu, chữa “Đán” có nghĩa là buổi mai, là thời điểm của năm mới. Đồng thời, Tết cũng là dịp gia đình, họ hàng, làng xóm, người thân xa gần sum họp, đoàn tụ, thăm hỏi, cầu chúc nhau và tưởng nhớ, tri ân ông bà, tổ tiên.

Tết- còn là thời khắc chứa đựng niềm vui bao la của con người, mỗi khi qua năm mới là họ quên hết mọi nhọc nhằn, khó khăn phải chịu đựng trong năm qua, sẵn sang làm lại cuộc đời trong hy vọng và niềm vui. 

Khởi sự cho Tết là ngày “đưa Ông Táo”, 23 tháng chạp, tức là ngày ông Táo về trình “tấu sớ”, báo cáo với Ngọc Hoàng những ghi chép về diễn biến suốt năm qua trong gia đình thân chủ và nhờ thiên triều phù hộ cuộc sống của họ thêm vui tươi, bớt ưu phiền. Lễ cúng đưa Ông Táo về trời gồm có: một con gà, miếng thịt heo, đĩa xôi, ít chén chè, đĩa trầu cau, trà rượu, nhang đèn, vàng mã…Những người buôn bán làm nghề thì mua con cá chép còn sống về cúng rồi sau khi lễ tất mang thả sông, hồ làm phép phóng sinh, mong sao bao xúi quẩy, những tai ương theo đó mà đi, nhường chỗ cho những điều may mắn trong năm tới.

Trong những ngày gần Tết, tất cả mọi vật, mọi việc đều phải sáng tươi, vui vẻ. Ngoài những câu chuyện vui, những quần áo mới mặc trong ngày Tết thì thức ăn được trữ sẵn: heo, gà, rau sống, trái cây, bánh mứt…Tiền tài, lạc phước, hồng bao lì xì cũng sẵn sàng, chu đáo. Những tranh dân gian, liễn đối…với đề tài chúc tụng cát tường được treo, dán ở các vị trí rất trân trọng từ trong nhà ra trước cửa, cổng ngõ. Việc lau chùi, quét dọn, trang trí bàn thờ tổ tiên, ông bà là quan trọng nhất. Cổ bồng-đĩa quả phải trưng những trái cây có ý nghĩa tốt đẹp. Đặc biệt trên bàn thờ không thể thiếu các loại bánh, nhất là bánh tét, bánh tổ/ổ.

Tiếp theo vào ngày 30 tháng Chạp, mọi nhà đều trồng cây nêu bằng tre ngay cổng ra vào. Theo quan niệm, việc dựng nêu nhằm xua đuổi tà ma, ác quỷ khẳng định chủ quyền về nhà cửa, vườn tược của mọi nhà, đồng thời hướng đạo để tổ tiên, những người đã khuất về ăn Tết với gia đình.

Tục dựng nêu ngày Tết

Người dân Hội An rất chuộng mai trong ngày Tết, một loại hoa báo hiệu một mùa xuân tươi đẹp. 

Ngày 30 Tết, mọi nhà đều làm mâm cơm cúng gọi là cúng Tất niên-rước ông bà về ăn Tết. Trong tâm thức, đây là cuộc gặp mặt đông đủ của người sống và người chết sau một năm. Cả nhà quay quần xung quanh mâm cỗ Tất niên, ăn uống, hàn huyên vui vẻ trong không khí thân tình, ấm cúng.

Đúng nửa đêm, giờ phút giao thừa giữa hai năm đã điểm. Đây là giờ khắc thiêng liêng “khi đất trời giao cảm”. Lúc này mâm cỗ cúng giao thừa được bày ra, gồm các lễ vật: con gà trống tơ, luộc chín, xếp chéo cánh, chè, bánh, mứt, rượu, trà…Bên ngoài, người ta kê cái bàn ở giữa sân để cúng thổ thần, đất đai và ông Táo sắp từ trời trở về. Lễ vật dâng cúng có bánh, chè, hạt nổ, nuối gạo, bát cháo trắng, trà, rượu, hương, nến…Chủ nhà quỳ lạy trước bàn thờ, đồng thời lạy bốn phương nhằm cầu xin tổ tiên và thổ thần đất đai phù hộ cho con cháu sang năm mới làm ăn phát đạt.

Kể từ giờ phút này, Tết Nguyên đán bắt đầu. Trong suốt những ngày Tết, người ta chỉ nói với nhau những lời hay, ý đẹp, gặp nhau chúc mừng, hy vọng. Người ta kiêng quét nhà sợ của cải, thần tài theo theo rác mà đi, kiêng đánh đập con cái, làm vỡ chén bát, la lộn với nhau sợ xui xẻo cả năm, kiêng mặc đồ xám, đồ đen, kiêng mượn đồ hoặc cho mượn đồ…Nhất là, mọi người rất kiêng cho lửa và cho lửa trong ba ngày Tết, vì sợ cái đỏ, cái hên chuyển sang tay người khác. Đặc biệt, phải chờ tục xông đất đầu năm vào sáng ngày mùng một xong, mọi người mới đi thăm nhà nhau để chúc Tết, mừng tuổi cho người lớn, lì xì cho trẻ con theo một trình tự “mùng một thì ở nhà cha, mùng hai nhà mẹ, mùng ba nhà thầy”, điều đó nhắc nhở mọi người phải sống trọn vẹn tình nghĩa với tổ tiên, ông bà, nội ngoại, cha mẹ, luôn luôn biết ơn thầy, những ân nhân của mình. Sau đó mới đến xóm giềng, bạn bè thân hữu…

Kết hợp với chúc Tết, mọi người đều không thể bỏ qua việc tham gia vào các hoạt động, sinh hoạt văn hóa, thể thao diễn ra rất sôi nổi, nhộn nhịp ở khắp làng trên-xóm dưới trong suốt ngày Tết.

Cuộc vui xuân đến chiều mùng ba thì nhà nào cũng làm mâm cơm để tiễn đưa ông bà, tổ tiên những người thân khuất mặt sau khi về ăn Tết với gia đình. Và đến ngày mùng 7- Tết khai hạ thì làm lễ hạ nêu- nghĩa là thời gian Tết cũng chấm dứt. Tuy nhiên, dư âm của Tết còn được kéo dài cho tới ngày mùng mười- nên trong dân gian truyền tụng câu “Ba ngày Tết, bảy ngày xuân” và thậm chí đến ngày Tết Nguyên tiêu - 15 tháng Giêng âm lịch.

Cùng với những lễ nghi ngày Tết là nhiều trò diễn mang đặc trưng vui chơi văn hóa như hát sắc bùa, hát bài chòi, chọi gà, cờ người…Điều đó làm cho lễ Tết thêm thiêng liêng và vui nhộn, ấm cúng, rộn ràng trong mọi gia đình dòng họ, ngõ xóm từ làng quê đến phố phường. Nó trở thành phong tục, nếp sinh hoạt văn hóa đặc sắc mang đậm tính nhân văn cần được bảo tồn, phát huy trong đời sống cư dân Hội An./.